Umowa pożyczki jest uregulowana w księdze trzeciej Kodeksu cywilnego, w przepisach art. 720-724. Jest umową konsensualną (dochodzącą do skutku przez samo porozumienie stron, a wydanie przedmiotu pożyczki stanowi wykonanie zawartej umowy) i dwustronnie zobowiązującą (por. Podel 2011: 393-394).
Według art. 720 Kodeksu cywilnego „przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości”.
Czasami pożyczka jest mylona z kredytem. W odróżnieniu od kredytu może być ona udzielona przez osobę fizyczną i nie wymaga określenia celu w jakim pieniądze zostaną wykorzystane. Nie ma także obowiązku naliczania i pobierania odsetek (por. Młodzikowska 2007: 90).
Umowa pożyczki może być zawarta nieodpłatnie lub odpłatnie (np. odsetki). Jeśli nie ma zapisu o odpłatności, przyjmuje się, że pożyczka została udzielona za darmo. Umowa powinna być zawarta na piśmie, jeśli dotyczy wartości powyżej 500 zł.
W interesie udzielającego pożyczkę jest określenie w treści umowy terminu zwrotu pożyczki oraz prawnych sposobów spłaty długu: „w rachubę wchodzić może poręczenie osoby trzeciej, wystawienie weksla, zastaw w tym zastaw rejestrowy, ustanowienie hipoteki, przewłaszczenie na zabezpieczenie, itd.” (Widło 2004: 129).
Istnieje możliwość odstąpienia od umowy i odmówienia wydania przedmiotu pożyczki, gdy jej zwrot jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Jednak uprawnienie to nie przysługuje pożyczkodawcy jeśli w chwili zawarcia umowy wiedział o złym stanie majątkowym drugiej strony lub z łatwością mógł się dowiedzieć (art. 721 k.c.).
